Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makine Müh. Böl., 
 
Engin TAN Araş. Gör. , Ali Rıza TARAKCILAR
Yrd. Doç. Dr. , Recep YURTSEVEN Araş. Gör.

Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makine Müh. Böl.,

Plastikler günlük hayatımızda çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Plastikler küresel enerji ihtiyaçlarını minimize etmeye yardımcı olur ve yenilenmeyen kaynakların ömrünü uzatır. Plastikler doğada parçalanma süresi en uzun olan maddelerdir, bu nedenle bu maddelerin mümkün olduğunca ayrı biriktirilip geri kazanılmaları sağlanılmalıdır. Plastiklerin çoğunu geri kazanmak mümkündür. Fakat toplama, kaba temizleme, ayırma, yıkama ve tekrar işleme zorluğundan dolayı genelde mevcut durumda 3 tür plastik geri kazanılmaktadır. Bunlar; yüksek yoğunlukta polietilen (HDPE),  polivinil klorür (PVC),  polietilen teraftalat (PET). Geri dönüşüm  sayesinde hammaddelerin azalması ve doğal kaynakların tükenmesi önlenecek, böylelikle ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır. Plastikler geri kazanıldığında çöp depolama alanının ömrü uzar ve işletme maliyeti düşer. Yeni iş alanları ortaya çıkar. Yenilenmeyen hammadde kaynakları korunur. Bu çalışmada, plastik atık geri kazanım yöntemleri ve bu yöntemlerden ikincil geri kazanım yöntemi (bu yöntemle üretim gerçekleştiren bir firmanın üretim prosesleri esas alınarak) hakkında bilgiler verilmiştir.

Anahtar sözcükler: Plastik, plastik atık, geri kazanım

1. GİRİŞ
Günümüzde plastikler modern yaşamın vazgeçilmez bir parçası olarak her alanda kullanılmaktadır. İnsanoğlunun günlük yaşamında kullandığı malzemelerde, giyim kuşamında ve kısacası her şeyinde plastik vardır. Ucuzluğu, seri ve kolay üretimi, uzun ömür ve yüksek dayanım, hafiflik, nem almama, elektrik iletkenliğinin olmaması, çok düşük ısı iletkenliği, şekillendirme ve renklendirmenin kolay olması, katı veya esnek olabilmesi ve sayılamayacak kadar özelliklerinden dolayı yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrıca teknolojik ilerlemeye paralel olarak işleme tekniklerinin gelişmesi ve yeni plastik çeşitlerinin artması kullanım alanlarını artırmakta ve toplam plastik üretimi bu ihtiyacı karşılamak üzere hızla artmaktadır. Ancak bu kadar çok kullanım alanına sahip plastikler kullanım ömrü sonunda tabi olarak atık teşkil etmektedir. Toplanmasında ve giderilmesinde, bugünkü uygulanan sağlıksız ve kabul edilemez uygulamalar için sarf edilen parasal değerlerin, atık plastiklerin kaynak olarak kullanılmasında yapılacak yatırımlara katılmasıyla daha sağlıklı ve gelecek nesillere çözümü zor problemler bırakmadan yeni atık giderme prosesleri çok kısa zamanda uygulamaya konulabilir [1]

Çevreye atılan maddelerin; biyolojik, iklim ve kimyasal etkilerle bozunması, diğer bir deyişle çevre tarafından özümlenmesi istenmektedir. Bu maddeler kullanılıp atıldığında çevreye zarar vermemesi arzulanmaktadır. Çevresel etkileri açısından plastiklere baktığımızda, bozunma sıcaklıklarının yüksek olması, UV ışınlarına dayanıklı olmaları ve doğada döngüyü sağlayan biyolojik aktivitelere karşı dayanıklı olmaları dolayısıyla doğada uzun süre bozunmadan kalabilmektedirler. Bu özelliklerinden dolayı doğayı kirletmekte ve geri kazanımı toplumsal gereklilik haline sokmaktadır. Son yıllarda artan sivil toplum örgütlerinin baskısı ve yeni kanunlar, bu gibi maddelerin geri kazanımını zorlamakta ve kaynakların etkin kullanımı konusuna yönlendirmektedir. Bu yüzden bu konudaki çalışmalar son yıllarda hızla artmaktadır [1, 2].

Plastikler; ekonomiklikleri, uygulama kolaylıkları ve özelliklerinin her geçen gün geliştirilmeleri nedeniyle kullanım alanlarını ve miktarlarını giderek arttırmaktadırlar. Elektrikli ev aletlerinde, otomobil sektöründe, mutfak eşyası, park-bahçe alanlarında, plastiğe dayalı inşaat malzemesi, gıda maddesi ambalajı, kozmetik, temizlik malzemesi, narenciye, tarım ürünleri, tekstil, konfeksiyon ambalajı ve sağlık alanında plastiğe dayalı araç gereç kullanımı ile günlük yaşantımızın her alanında plastik ile karşılaşılmaktadır. Gelişmişliğin bir göstergesi olarak kabul edilen kişi başına plastik tüketimi 1998 yılında ABD’de 98,1 kg, Batı Avrupa’da 69 kg, Çin’de 11,1 kg, Türkiye’de ise 30,4 kg olmuştur. 1998 yılında dünya plastik tüketimi 115 milyon ton olmuş, Batı Avrupa’da 28,8 milyon ton ülkemizde ise 2,024 milyon ton olarak gerçekleşmiştir [1, 2]. Dünyada yılda 80 milyon ton plastik ürünleri kullanılmaktadır. 1960–1990 yılları arasında dünyada plastik kullanımının yıllara göre dağılımı Şekil 1 'de verilmiştir. Şekil 1'de görüldüğü gibi plastik kullanımı hızlı şekilde artmıştır [3].
Türkiye’de plastik tüketiminin ağırlığını günlük hayatta çok sık karşılaştığımız polietilen (PE), polipropilen (PP), polivinilklorür (PVC), polistiren (PS) gibi plastikler oluşturmaktadır. PE; ambalaj filmlerinde, sera örtülerinde, sulama borularında, varil, bidon, şişe ve ev eşyaları vb. üretiminde, PP; çuval, sentetik elyaf, sıhhi tesisat boruları, ev eşyaları vb. üretiminde, PVC; pencere profili, lambri, boru, ambalaj filmleri, suni deri vb. üretiminde, PS ise ambalaj kapları ve ev gereçleri vb. üretiminde yoğun olarak kullanılmaktadır. Ambalaj sektörü Türkiye’de plastiklerin yoğun olarak kullanıldığı sektörlerin başında gelmektedir. Türkiye’de üretilen plastik ambalaj uygulamaları arasında streç filmler, palet örtüleri, torbalar, poşetler, dokuma çuvallar, ipler, katı ve sıvı yiyecek içecek kapları, gazlı ve gazsız içecek şişeleri, endüstriyel bidonlar, deterjan ve kozmetik ürün şişeleri, köpük kaplar vb. sayılabilir [3]. 4

2. PLASTİK ATIK GERİ KAZANIMI

2.1. Plastik Atık Kaynakları
Plastiklere olan talebin artması atık plastik miktarında da artışa yol açmaktadır. Kullanım ömrünü dolduran plastikler, açık depolama alanlarında biriktirilmekte ve uzun süre (35–40 yıl) çeşitli kirlilikler oluşturmaktadır. Plastiklerin LCA (Life Cycle Assesment) değerlerinin yani doğada parçalanmaları için geçen ömürlerinin yüksek olması ve yeniden kullanım oranlarının düşüklüğü, atık plastik miktarını hızla arttırmaktadır. 2005 yılında sadece PVC'nin dünyada 250 milyon ton atık oluşturacağı hesaplanmıştır [1, 2].

Atık plastikler, günümüzde dünya kamuoyunun üzerinde durduğu en önemli konulardan birisidir. Konunun önemi, plastiklerin geri dönüşümü ve enerji üretmek amacıyla değerlendirilmesi konularındaki araştırma ve geliştirme çalışmalarına hız kazandırmıştır. Gelişmiş ülkelerde atık plastiklerin geri kazanımı için atık yakma tesisleri kurulmuştur. Bu sayede hem atıklar ortadan kaldırılmakta hem de elektrik enerjisi üretilmektedir. Japonya’da endüstriyel ve evsel kaynaklardan gelen atık plastikler 1997’de yaklaşık 9,5 milyon tona ulaşmıştır. Bu miktarın %34’ü (yaklaşık 3,25 milyon ton) araziye gömülmekte, kalan 6 milyon ton ise yakılmaktadır. Yakılan kısmın yaklaşık 2,8 milyon tonu elektrik üretiminde ya da ısıl geri kazanımda kullanılmaktadır. Geri dönüştürülen miktar ilave edilse bile, %40’tan biraz fazlası ya da 4 milyon tonluk miktar ancak verimli olarak kullanılmaktadır [1, 3, 4].

Atık plastiklerin miktarlarının azaltılması ve daha verimli bir geri dönüşümün sağlanması için Japonya ve Almanya’da atık plastiklerin yüksek fırına enjeksiyonu sistemi geliştirilmiştir. Daha önce geliştirilmiş olan toz kömür, gaz ve fueloil enjeksiyonu yoluyla yüksek fırında kok tüketimi azaltılmaya çalışılmıştır. Bu redükleyici elemanlar yerine plastik atıkların konulması çalışmaları 8–10 yıllık bir geçmişe sahiptir [5].

Plastik atıklar, kaynaklarına göre proses atıkları ve kullanım sonrası atıklar olarak iki sınıfta incelenebilir: Proses atıkları ve kullanım sonrası atıklar.

Proses atıkları, plastik fabrikaları ve imalathanelerinde üretimler yapılırken üretilen malzemelerin çapaklarının alınması veya üretim hatasından kaynaklanmaktadır. Bu şekilde oluşan atıklar toplam üretimin %10'u civarındadır ve genel olarak temizdirler.

Kullanım sonrası atıklarla ilgili birçok sınıflanma yapılmakla birlikte bunları oluşturdukları sektörlere göre incelemek gerekmektedir. Bunlar, kentsel atıklar (süpermarketler, alış-veriş merkezleri ve ev atıkları vb.), ambalaj, ziraat, otomotiv, inşaat ve elektrik - elektronik atıkları olarak sınıflanabilir.

Kentsel atıklar içinde plastiklerden başka kağıt, metal, cam, inşaat, ziraat, tekstil vb. atıkları gibi katı atıklar da bulunmaktadır. Katı atıklar içinde plastikler gerek miktar olarak ve gerekse hacim olarak önemli bir yer tutmaktadır. Amerika Birleşik Devletlerinde 1993 yılında yapılan bir araştırmaya göre, toplam kentsel atık içinde ağırlıkça %9’una yakın kısmını ve Brezilya' da 1992 yılında yapılan araştırmaya göre de toplam atık içinde plastik atıkların payının %13 civarında olduğu görülmüştür. Ülkemizde kentsel katı alıkların içinde ne kadar plastik olduğunu gösteren bir araştırma yapılmamıştır, kentlerde toplanan tüm katı atıklarla ilgili bazı rakamlar ileri sürülmekte ve bu rakamlara göre 1960'lı yıllarda üretilen atık miktarının yılda 3-4 milyon ton olduğu bugün ise yılda 15 milyon ton civarında oluştuğu tahmin edilmektedir. Türkiye’de Ataköy projesi ve Bursa geri kazanım projesi gibi projeler sayesinde bugün kâğıt, plastik, metal ve cam gibi değerlendirilebilir atıklar  %40–60 oranında toplanarak geri kazanılabilmektedir [6]. Çizelge 1'de Batı Avrupa’da 1992 yılında atık plastiklerin kaynaklarına göre dağılımı verilmiştir. Çizelge 1'de de görüldüğü gibi plastik atıkların oluştuğu kaynaklarda, kentsel atıklar en büyük orandadır. Bu atıkların çeşitli plastiklerin karışımları olması sebebi ile bir kaynak olarak kullanılması bugüne kadar tam olarak çözülmemiş ve çözülmesi zor bir problem olarak görülmektedir. Çizelge 1’de kentsel atıkların içindeki plastiklerin tüm atık plastiklerin ağırlıkça %61 olduğu ve plastik atıkların değerlendirilmesinde en önemli kaynağın kentsel atıklar olduğu açık bir şekilde görülmektedir [8].
Bazı ülkelerin kentsel atıkları içinde bulunan plastiklerin dağılımı PET dışında Çizelge 2'de verilmektedir.

Bu kaynağın sağlıklı bir şekilde değerlendirilebilmesi için plastik katı atıkların diğer atıklardan ayrılması, ayrılmış olan plastik atıkların plastik türlerine göre birbirinden ayrılması ve ayrılan bu plastiklerin temizleme, kıyma vb gibi işlemlerle uygulanacak prosese hazırlanması gerekmektedir [7].

2.2. Plastik Atık Geri Kazanımı
Kâğıt, metal, cam gibi katı atıkları oluşturan geri kazanım uygulamaları, günümüzde çok yaygın olarak kullanılmaktadır ve bu işler için toplama sektörleri oluşmuştur. Katı atıklardaki plastiklerde ise oluşan atığa göre ancak çok küçük oranlarda bölgesel değerlendirmeler yapılmaktadır. Bazı Batı Avrupa ülkelerinde geri kazanım oranları Çizelge 3’te verilmektedir

Kaynakların etkin kullanımına katkısı ve zamanımızda oluşan çevre bilincinin baskısı ile plastiklerin geri kazanım oldukça önemlidir. Bugüne kadar ekonomik uygulanabilir bir yöntem (kâğıt, metal ve cam sanayilerinde olduğu gibi) ortaya konulmadığından plastik atıkların giderilmesinde yoğun araştırmalar yapılmaktadır [6].

Bu araştırmaların ekonomik itici gücünü Çizelge 3’te belirtilen her 100 kg atık haline gelmiş plastiğin %7,4’ünün geri kazanılması ile polimerin üretimde kullanılan enerji ve hammadde tasarrufunda toplam %22,1 tasarruf sağlanmaktadır. Ayıca atıkların çevreyi kirletmemesi için; toplama, nakliye, araziye doldurma vb. gibi sarf edilecek değer de ilave edildiğinde değerlendirme proseslerinin yakın bir gelecekte ekonomik olarak uygulanacağı beklenmektedir.

Proses ve kullanım sonrası oluşan atık plastiklerin değerlendirilmesi incelendiğinde dört ana yöntemin uygulandığı görülmektedir. Bunlar, birincil, ikincil, üçüncül ve dördüncül geri kazanım yöntemleridir. Bu yöntemlerin ayrıntıları aşağıda açıklanmıştır [9].

2.2.1. Birincil Geri Kazanım
Bu yöntem genelde termoplastikler için kullanılmaktadır, asıl amaç atık plastiklerden,  orijinal polimerlerden elde edilen ürünlere yakın eşdeğerde ürün elde etmektir. Birincil geri kazanım yönteminde atık plastikler mekanik kıyıcılarla boyutlan küçültülmekte, orijinal plastiklerle karıştırılıp tekrar işlenmektedir. Özellikle bu yöntemde proses atıklarının (imalat sırasında kalıptan çıkan maddelerin tıraşlanması vb. gibi oluşan plastikler) yeniden kullanılması ve kullanım sonrası atıklardan temiz olarak toplanabilen  (toptan dağıtım merkezlerinde açılan büyük koli paketlenmelerinde kullanılan kirlenmemiş ambalaj plastikleri) atıklar kullanılmaktadır. Bu tip atıkların geri kazanılması ucuz olduğu kadar da basittir. Eğer plastikler herhangi bir madde ile (gübre torbalarındaki gibi) ya da dış etkiler ile (sera örtüleri) kirletilmiş ise, bunlara uygulanacak işlemler daha karmaşık ve pahalıdır. Atık plastiklerin bu yöntemde uygulanabilmesi için temel unsur, orijinal polimerden elde edilen ürüne eşdeğer özellikte ürün elde etmektir [9].

2.2.2. İkincil Geri Kazanım
Atık plastikten orijinal polimerden elde edilen ürüne eşdeğer olmayan ikincil kalitede mamul üretimine yönelik geri kazanımdır. Burada kullanım sonrası kirlenmiş plastik atıkların, eritilerek ekstruderden geçirilmesi esnasında temizleme, kurutma vb işlemlerden sonra bir kıyıcıyla küçük boyutlara getirilerek tekrar işlenmesidir. Bunlar genel olarak imalatta polimerin içine fazla katkı maddesi katılması ve sera örtüleri, gübre torbaları gibi kullanım sonrasında kirlenmeden dolayı kalitesinde düşmeler olan plastik atıklara uygulanmaktadır. ikincil geri kazanım ile elde edilen plastik atıklar genel olarak ikinci sınıf kalitesiz mamullerin üretiminde kullanılmaktadır [9].

2.2.3. Üçüncül Geri Kazanım
Üçüncül geri kazanım, kimyasal geri kazanım olarak da tarif edilmektedir. Bu geri kazanımda temel amaç atık plastiklerden, plastiğin üretildiği polimerin monomerini, orijinal polimerini (veya daha düşük molekül ağırlıklı polimerini) ve diğer amaçlar için kullanılmak üzere çeşitli kimyasal maddelerin üretilmesidir.
Bu geri kazanımda plastik atıklar, ya kendi polimerinin üretimi için monomer üretmek üzere değerlendirilmekte, ya da hammadde ve ara madde olarak kullanılmak üzere çeşitli kimyasallara dönüştürülebilmektedir. Kimyasal geri kazanım yöntemi ile plastik atıkların geri kazanımı üzerinde dünyada son yıllarda bir çok araştırma yapılmıştır ve yapılmaktadır [9].

2.2.4. Dördüncül Geri Kazanım
Plastik atıklardan ısı geri kazanmak için yapılan bir yakma işlemidir. Burada plastik atıklar yakılarak enerjisinden faydalanılmaktadır. Özellikle son yıllarda çıkan çevre kanunlar ve diğer yaptırımlar yüzünden en son düşünülmesi gereken bir yöntemdir. Diğer yandan atıkların yakılması sonucu meydana gelecek toksik özelliğe sahip gazlar yüzünden insan sağlığı açısından da mahsurlu bir yöntemdir. Ayrıca, bir takım üretimlerde potansiyel kaynak olarak kullanılabilecek böyle bir imkânın değerlendirilmesinde, yakıt olarak düşünülmesi en kötü değerlendirme olarak nitelenmektedir.  Petrolün değerlendirilmesinde de benzer münakaşalar yapılmaktadır [10].

Geri kazanım yöntemleri hakkında genel bir değerlendirme yapılacak olursa; birincil ve ikincil geri kazanımı ekonomik olarak avantajlı gözükmekle birlikte plastiklerin tekrar eritilip şekillendirilmesinde esneklik ve dayanıklılık gibi önemli olan niteliklerinde düşme olmaktadır.

Bu yöntemler ile geri kazanımda sürekli aynı mamulü elde etmek mümkün olamamakta ve her işlemde ürün kalitesinde düşme olmaktadır. Bu yüzden birincil ve ikincil geri kazanım yöntemleri dezavantajlı gözükmektedir. Dördüncül geri kazanım yönteminde ise plastik atıkların yakılması kaynak israfı yanında yakma esnasında baca gazları ile sürüklenen furandioksin ve ağır metal buharları gibi zararlı etkileri bulunan gazların giderilmesi ve kontrolü pahalı yatırımlar gerektirdiğinden yakma en son düşünülmesi gereken bir yöntemdir. Bu yöntemler içinde geriye kalan en uygun yöntem üçüncül geri kazanımdır. Gerek çevresel ve gerekse ekonomik olarak çok sorunları olmasına rağmen gelecek vaad eden bir yöntem olduğundan dolayı bugün dünyada üzerinde en çok çalışılan bir yöntemdir [11].

Üçüncül geri kazanım yönteminin, diğer yöntemlere göre en dezavantajlı yönü halen ekonomik olarak kendini ispatlamış bir proses geliştirilememiş olmasıdır. Bunun yanında bu konuda dünyada hızlı gelişmeler olmaktadır. Üçüncül geri kazanım ile elde edilen katı, sıvı veya gaz ürünler rafineriler, kimya ve petrokimya fabrikalarında hammadde olarak kullanmak için bazı prosesler uygulama aşamasına gelmiştir ve hatta Almanya'da Veba Otel’in 40.000 ton/yıl kapasiteli bir lisansı vardır. Ayrıca, BASF 15.000 ton/yıl kapasiteli bir pilot uygulamaya başladığını açıklamış ve yapacağı araştırma, geliştiğinde sonucunda bu tesisin kapasitesini 300.000 ton/yıla çıkarmayı planlamaktadır. Almanya dışında da bu gibi gelişmeler olmaktadır. BP, ATO, DSM, Enichem ve FINE firmaları bir konsorsiyum oluşturarak bu konu üzerinde çalışmaktadırlar [9].

Yurdumuzda da geri kazanma uygulamaları genelde birincil ve ikincil geri kazanıma yöneliktir. Bunun yanında PET'in üçüncül geri kazanımı ile Poliol (sünger sanayinde temel girdi maddesi) üretimi için Sabancı Holding A.Ş. Adana'da bir fabrika kurmuş ve fabrikada deneme üretimi çalışması yapmaktadır. PET atıklarının bu tesiste Poliole dönüştürülmesi ile piyasadaki PET'lerin  % 35’inin geri kazanılacağı hesaplanmaktadır [8].

Yukarıda bahsedilen plastik atıkların toplandığı sektörler incelendiğinde en çok atığın toplandığı kısmın kentsel atıklar olduğu (toplam plastik atıkların %61,1), tabiatı ile bu atıkların bir çok plastik türünün karışımından oluştuğu görülmektedir. Veba Otel ve BASF firmalarının geliştirdiği proseslere benzer bir şekilde atıkların petrokimyasal veya rafineri hammaddeleri haline dönüştürülmesi, diğer bir deyişle kimyasal madde üretimlerinde hammadde olarak kullanılmaması yani üçüncül geri döngü en muhtemel uygulama olarak görülmektedir. BASF ve Veba Otel'in kurduğu sistemlerin ekonomik oluşu henüz kesinleşmemiş olup bunların ekonomisi ve ticari uygulamaya geçilecek geliştirmeler pilot ölçekte belirli bir süre çalıştıktan sonra ortaya çıkacaktır. Üçüncül geri kazanımda uygulanan bazı yöntemler aşağıda açıklanmıştır [11].

3. İKİNCİL GERİ KAZANIMDA UYGULANAN PROSES
Bu bölümde, Denizli’de faaliyet gösteren ÇADEM (Çevresel Atık Değerlendirme Merkezi) San. Ve Tic. Aş.’de gerçekleştirilen ikincil geri kazanım yöntemiyle plastik atıklardan plastik granül elde edilme prosesi incelenmiştir.

İşletme, kendi araçları ile topladığı ya da ekonomik işletmelerin kendi araçları ile teslim ettiği PE (polietilen) grubu ambalaj atıklarını öncelikle Alçak Yoğunluk (LDPE-Low Density Polyethylene) ve Yüksek Yoğunluk (HDPE-High Density Polyethylene) sınıflarına ayırarak depolarına almaktadır. Giriş sırasında yapılan ayrıştırma ile hem zaman hem de yer tasarrufu sağlanmaktadır. Aşırı birikme halinde de PE grubu ambalaj atıkları pres makinesi yardımı ile preslenerek yer tasarrufu sağlanabilmektedir. Yine bu ayrıştırma sırasında temiz ve kirli ürünler de birbirinden ayrılmaktadır. Kirli olan atıklar yıkama hattına alınarak temizlenmektedir. Temiz olan ürünler ise direkt olarak işleme alınmaktadır.

Kirli ürünler, sulu kırma makinesi yardımı ile parçalanarak yıkama hattına alınmaktadır. Yıkama hattının ilk havuzunda atıklar üzerindeki toz, çamur vb. yıkanarak temizlenmektedir. İkinci sırada bulunan durulama havuzunda ise ambalaj atıklarının üzerinde kalan toz ve çamur tekrar temizlenerek granül hattına girişe hazır hale getirmektedir. Yıkanan atıklar, sıkma makinesine alınarak üzerlerinde bulunan suyun sıkılması sağlanmaktadır. Ardından bekleme odasına bir fan yardımı ile alınan atıklar, suyun iyice üzerlerinden atılması sağlandıktan sonra kurutma (agromel) makinesine alınarak şoklanmaktadır. Buradan da direkt olarak granül hattına taşınmaktadır. Temiz atıklar, kuru kırma makinesi yardımı ile parçalanarak hiçbir işleme tabi tutulmadan direkt olarak granül hattına alınmaktadır.

Granül hattında, elektrikli rezistanslar yardımı ile ısınan bir mil üzerine alınan ambalaj atıkları, özelliklerine göre sıcaklık sağlanarak geri dönüştürülmektedir. Granül hattı çıkışında, granüle dönüşen ambalaj atıkları su yardımı ile soğutularak hava ile çalışan bir fan içerisinden bekleme silosuna alınmaktadırlar. Son olarak da bekleme silosundan standart 30,0 kg olan jüt çuvallar içerisine alınarak paketlenmektedir.

Üretilen granüller, özellik ve renklerine göre işletme depolarına alınarak satışa hazır hale getirilmektedir. Standart ağırlık ve ebatlardaki çuvallar, hem istif hem de taşıma yönünden büyük bir kolaylık sağlamıştır. Aşağıda ikincil geri kazanımla granül üretimi şematik şekil ve resimlerle ayrıntılı biçimde verilmiştir [12].

4. SONUÇLAR
Kullanılmış plastikler geri kazanılıp tekrar üretime sokulduğunda yeni plastikler, yeni montlar, endüstriyel fiberler, iş şapkası, bakkal arabası saplan, okul ve işyeri parçaları, golf ve tenis malzemeleri, bahçe mobilyası köşe taşları, çöp toplama kutuları, oto yedek parçalan, su metre kutusu, kovalar, halı malzemesi ve dren boruları gibi yeni plastik ürünleri elde etmenin mümkün olduğu halka anlatılmalıdır. Halk, plastiklerin geri kazanılabilir

Malzeme olduğunu bilmelidir. Plastiklerin geri kazanılması ile çöp depolama alanlarının ömrünün uzadığı, hammadde kaynaklarının ve enerjinin korunduğu ve kullanılmış plastiklerden yeni ürünler üretilebildiği halka anlatılmalıdır. Ancak bazı kullanılmış plastiklerden yeni gıda, içecek ve meşrubat kaplarının üretimi ve bunların kullanımı sakıncalıdır. Çünkü kullanılmış plastiklerin tam olarak temizlenmesi mümkün değildir. Dolayısıyla kullanılmış plastiklerden elde edilen plastiklerin gıda sektöründe kullanılmaması ile ilgili kanuni düzenleme yapılmalıdır. Plastik malzemelerin geri kazanılmasında kararlı çalışmalar yapılmalıdır. Aksi durumda belli süre sonunda ortaya çıkan problemler geri dönüşümü önemli ölçüde engellemektedir. Mutlaka kullanılmış ambalajlardan yeni ürünler üreten sanayi oluşturulmalıdır.

Günlük kullanılan plastiklerden daha dayanıklı plastik malzemeler üretilerek plastiklerin en az üç yıl kullanımı sağlanmaktadır. Plastiklerin fiili kullanım süreleri uzatılmaktadır. Son zamanlarda dizaynı, üretimi, performansı, düşük maliyeti ve dizayn maliyetinin düşük olması, kullanılmış plastiklerden dayanıklı plastik malzemelerin üretimini artırmaktadır. Bu gruba giren malzemeler, bilgisayar parçaları, ev aletleri, halılar, bahçe mobilyaları, oto yedek parçaları vb.dir.

Geri kazanılan plastikler denizcilikte kullanılabilir. Plastikler oduna göre her türlü hava şartlarına ve korozyona karşı dayanıklı malzemelerdir.

Geri kazanılmış PET(polietilen teraftalat)’den halı tabanları, uyku torbaları, giysilerdeki yalıtım maddesi, oto parçaları, boya fırçaları, can kurtarma yastıkları, torbalar, posta kutuları, piknik masaları, çitler, yürüyüş botları, çift bölmeli kovalar, lazer toner kartuşu, kayışlar ve geotekstiller gibi malzemeler üretilmektedir.

Geri kazanılmış HDPE (yüksek yoğunluklu polietilen)' den yapılmış ürünler, geri kazanma bidonları, deterjan, motor yağı kapları, çöp kovaları, geri kazanma kutuları, alış-veriş sepetleri, köpek evleri, stadyum bankları, posta kutuları, drenaj malzemeleri, hayvan pensleri, süt şişesi taşıyıcıları, plâstik kesicileri, trafik işaretleri, golf torbaları, paletler, banyo koltuğu, bitki kabı, saç tarağıdır.

Geri kazanılmış PVC (polivinilklorür)' den kanalizasyon borusu, çit, geri kazanma konteynırları, yol plakaları, merdiven parmaklığı, marley, kiremit, trafik işaretleri, kar fırtınası deflektörü, piknik masaları ve banklar gibi malzemeler üretilmektedir. Almanya'da PVC, %50'nin üzerinde geri kazanılmaktadır. Geri kazanılan bu plastikler özellikle pencere, kanalizasyon borusu, çatı örtüsü, zemin örtüsü, araç yedek parçası ve paketleme amacı ile kullanılmaktadır. PVC pencere malzemeleri geri kazanılmalıdır. Almanya 'da yılda 450.000 adet PVC pencere geri kazanılmaktadır. Bu plastikler orijinal plastiklere ilave edilerek yeni çerçeveler üretilebilmektedir. Benzer şekilde zemin örtü malzemeleri geri kazanılmaktadır. Bu malzeme %98 oranında tekrar üretimde kullanılabilmektedir.

Geri kazanılmış LDPE (Düşük yoğunluklu polietilen)'den naklîye örtüsü (branda), çöp kutusu örtüsü, çöp kutusu, yer tuğlası, mobilya, kompost kutusu gibi malzemeler üretilmektedir.

Geri kazanılmış PP (Polipropilen)’den sinyal lambaları, kablolar, süpürge fırçaları, buz raspası, yağ hunileri, bisiklet dişli kutuları üretilmektedir.

Geri kazanılmış PS (Polistiren)'den termometreler, ışık değiştirme levhaları, yalıtım malzemesi, yumurta kartonları, menfezler, masa tepsileri, cetvel, plaka çerçeve malzemeleri üretilmektedir.

Ayrıca, plastiğin geri dönüşümünde; 25 adet geri kazanılmış içecek şişesinden bir plastik mont elde etmek mümkündür. 1050 adet geri kazanılmış plastik tepsiden 6 kişilik bir oturma grubu elde etmek mümkündür. 2.5 lt’lik bir plastik şişe seri kazanılıp üretimde kullanılırsa 6 saatlik 60 \ watt'lık elektrik enerjisini tasarruf etmek mümkündür. 25 adet iki litrelik içecek şişesi geri kazanılsa bu maddeden bir plastik süveter elde etmek mümkündür. 35 adet 2.5 litrelik kullanılmış PET şişesinden bir uyku tulumu yapmak mümkündür.
 
Plastikler tekrar tekrar kullanıldığında veya işlemek üzere geri kazanıldığında katı atık depolama alanlarının ömrü uzar, katı atık taşıma ve depolama alanı işletme maliyeti düşer, yenilenmeyen hammadde kaynakları korunur, bacadan atılan kirletici miktarı azalır ve enerji kaynaklarının korunması sağlanır.

TEŞEKKÜR
Plastik atıklardan ikincil geri kazanım yöntemiyle plastik granül üretimi gerçekleştiren ve bu alanda proje çalışmalarını birlikte yürüttüğümüz Denizli’de faaliyet gösteren ÇADEM Çevresel Atık Değerlendirme Merkezi San. Ve Tic. A.Ş.’ye teşekkürlerimizi sunarız.

5. REFERANSLAR
[1] DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Plastik Ürünleri Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT: 2547- ÖIK: 563, Ankara, 2001 [2] E. Erünsal, “Atık Plastik Malzemelerin Yüksek Fırınlara Enjeksiyonu”, Erdemir Test, Kalite ve Teknoloji Baş Md. Araştırma ve Geliştirme Md. , Mayıs 2002
[3] Y. Ogaki, K. Tonioka, A.Watanabe, K. Arita, I. Kuriyania and T. Sugayashi, “Recycling of Waste Plastic Packaging in a Blast Furnace System “, NKK Technical review, no:84, 2001
[4] T. Furukawa, “Plastic as Ironmaking Fuel at NKK”, New Steel, May 1998
[5] A. Tukker, H. De Groot, L. Simons, S. Wiegersma, “Chemical Recycling of  Plastics Waste”, TNO Institute of Strategy Technology and Policy, Netterlands, December 1999
[6] Prof. Dr. M. Öztürk, Plastikler ve Geri Kazanılması, Çevre Bakanlığı Müsteşar Yrd. İstanbul, 2005
[7] “Recycling of Mixed Plastics in the Blast Furnace”, Der Grune Punkt-Gesellschaft für System Technologie mbH, Köln (www.systemtechnologie.com)[8] DPT, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, ÖIK-Raporu, 1994
[9] UNEP IE Volume 17, no:2, April-June 1994
[10] Lacqueline (Director), “Industry and Environment”, Volume 17, No:2, April-June 1994
[11] HEGBERG, B.A. ,HALLENBECK, W.H. ,BRENNIMAN, G. R. ,”Plastics Recycling Rates”, Resource, Conversation and Recycling”, 1993
[12] ÇADEM, Çevresel Atık Değerlendirme Merkezi Tic. Ve San. A. Ş., Denizli